Wij van terrein.nu hebben er in het verleden al een keer een artikeltje aan gewijd over de voor en nadelen van staalkabel versus touw (zie in het terrein.nu archief in de rubriek Magische Materialen d.d. 1-4-2014). We lieten toen ook het advies vallen dat als je voor touw kiest, niet te gaan voor een goedkoop touwtje dat op E-Bay of AliExpress wordt aangeboden. Want dat er wel degelijk verschil zit in liertouwen legt touw specialist Peter Mastenbroek van de Recoveryshop uit.
Geboorte. Het idee van touw ontstaat wellicht al in de jaren dertig van de vorige eeuw als onderzoekers voorspellen dat er op basis van Polyetheen (PE) sterke vezels gemaakt kunnen worden. Het zijn de Nederlanders Piet Lemstra en Paul Smith, werkzaam bij het DSM Laboratorium in Geleen, die eind jaren zeventig een proces hiervoor ontwikkelen. In 1979 vraagt DSM het patent aan op een supersterke, ‘ultra hoog moleculaire polyethyleen’ (UHMWPE, Ultra High Molecular Weight Polyethylene), genaamd Dyneema. Juist ja….
Povere imitatie. Door dit octrooi is DSM jarenlang de enige die dit product mag maken. Alhoewel… Je raadt het al? In China wordt al vrij snel een zogenaamd ‘vergelijkbaar’ product gemaakt en op de markt gezet, het zogeheten Plasma touw. Je mag er van denken wat je wilt, maar feit is dat dit Plasma touw waar de Chinezen mee komen beduidend minder van kwaliteit was en is. Plasma ziet en voelt als losser gevlochten ‘plastic touw’. In 1990 komt er in Heerlen een fabriek waar voor Europa het Dyneema gemaakt wordt. In het begin vindt het zijn aftrek voornamelijk in het off-shore gebeuren en de visserij want in de hijswereld bestaat er in het begin toch ‘enige argwaan’ aangaande een ‘hijstouw’. Maar met Dyneema kan veel meer en al snel wint het aan populariteit. Het wordt gebruikt voor speciale (veiligheid) handschoenen in risicovolle omstandigheden, kogelwerende vesten, panelen voor politieauto’s, meerdere (water)sporten, enz. om maar enkele voorbeelden te noemen. Ik als eigenaar van de Recoveryshop wil eigenlijk alleen stil staan bij het gebruik als lierkabel. We worden daarbij op het spoor gezet ergens in 1995 door onze touwleverancier. De beste man mocht ook Dyneema verkopen en wijst ons er op “dat dit Dyneema ook prachtig bruikbaar zou zijn voor onze autolieren” maar voegt daar aan toe “mits het op juiste wijze gebruikt en toegepast wordt”. Dat dan weer wel, want er kleven ook nadelen aan (Dyneema) touw.
Indrukwekkende cijfers. Laten we daarom eerst eens kijken naar de specificaties van het Dyneema. Volgens DSM (en Wikipedia) is de Dyneema®-vezel vijftien keer sterker dan staal bij hetzelfde gewicht, met een treksterkte tot 43 cN/dtex (maat voor de treksterkte). Naast zijn buitengewone sterkte blinkt Dyneema® uit in snij- en slijtvastheid en heeft het een hoge bestendigheid tegen chemicaliën en UV. Dyneema®-vezel heeft bovendien een zeer hoge weerstand tegen vervorming. Dyneema® is verkrijgbaar in een breed scala aan ’titers’ (vezeldiktes), van 50 tot 6600 dtex, waardoor de vezel voor veel toepassingen geschikt is.
Zwakheden. Maar als geschreven, het Dyneema heeft ook nadelen. Het smeltpunt van Dyneema ligt tussen de 144-152° C. Die temperatuur lijkt ver weg te liggen, echter, degeneratie van het materiaal begint al als de temperatuur boven de honderd graden komt. En zeg niet dat ook dat niet zal gebeuren, want de trommel van je lier kan flink ‘hitsig’ worden bij veelvuldig remmen op de lier en vlak ook wrijvingswarmte niet uit als je liertouw bijvoorbeeld langs of over een brok steen getrokken wordt. Je moet het dus niet voor langere tijd gebruiken bij temperaturen boven die honderd graden. Het materiaal kan ook bros worden, alhoewel dat minder snel zal voorkomen, want de temperatuur moet daarvoor onder de -150° C. zakken. Het Dyneema is wel bestand tegen wrijving, zonlicht (UV), chemicaliën, (zee)water en micro organismen. Het is weliswaar gevoelig voor het zogeheten ‘kruip’ (is de blijvende vervorming van een materiaal dat gedurende langere tijd belast is met bijvoorbeeld trek- of drukkracht of met een moment belast is. In de regel is dat ongewenst, want het kan een beperking zijn voor de levensduur van een object), maar schuurt of snijdt niet. Iedere off-roader die zijn liertouw wel eens onder flinke spanning heeft opgerold en daarna voor een poosje heeft laten zitten zal bijvoorbeeld mee kunnen praten ‘over zijn platte touwtje’.
Oppassen. Dyneema kunststof lierkabels zijn heerlijk om mee te werken maar dan moet je met enkele eigenschappen van het materiaal rekening houden om langer plezier van je liertouwtje te hebben. De smelttemperatuur van Dyneema is zoals hierboven geschreven zo’n 150 graden, maar de verweking begint al boven de 100 graden. Zo heet wordt uw lier niet gauw, maar als de kabel over iets hards schuurt, slijt deze heel snel door de wrijvingswarmte. Als een Dyneema kabel in een klapblok gebruikt wordt moet de rol minimaal 10 keer de diameter van het touw zijn. Is deze minder, dan zal door de te krappe bocht interne schade en breuk aan de kabel optreden welke onzichtbaar is, maar de kabel wel kan doen breken (Plasmakabels breken veelvuldig).
Lood om oud ijzer. Als je deze twee belangrijke technische gegevens weet, zal je begrijpen dat ‘die brievenbusjes’ (fairlead) die bij het touw geadviseerd worden volkomen fout zijn. Er wordt dan verteld dat als je in een extreme hoek aan het lieren bent, het touw tussen de rol en het staal kan komen en kan beschadigen. Maar als de hoek zo extreem is dat het touw buiten de rol zou lopen, dan is met zo’n brievenbusje voorop de bocht veel te kort en zal door de wrijving de kabel eveneens extreem snel (intern) gesloopt worden en onverwachts breken. Het beste is nog steeds een goed werkend rollenvenster, omdat de kabel zonder wrijving over de rollen loopt en de radius van de rollen altijd groter is dan van een brievenbus.
Progressie. Voor de autolieren werd voorheen Dyneema SK75 gebruikt. Tegenwoordig is er al de SK78 met betere wrijvingsweerstand. Wij van de Recoveryshop leveren Dyneema SK78 vanaf rol waardoor we de lierkabels en de lier verlengkabels in elke gewenste lengte en dikte kunnen maken. Maar ook de Dyneema sleepkabels voor trucks met breeksterktes tot 120 ton. Daarnaast hebben wij het bijna vergelijkbare HMPE van Avera uit Noorwegen en Spectra uit Amerika in het assortiment. Deze vergelijkbare liertouwen zijn iets goedkoper maar hebben net niet dezelfde specificaties als van Dyneema.
Foute veronderstelling. Een stalen lierkabel die breekt zal levensgevaarlijk in de rondte slaan. Er wordt beweerd dat dit bij Dyneema niet gebeurd. Dat is niet helemaal waar. Meestal valt het vrij snel ‘dood’ omdat er minder kinetische energie in zit, maar ook van Dyneema heb ik rondslaande touwen gezien. Dan nog blijft overeind dat je beter door een liertouw dan door een staalkabel geraakt worden. Wat ook nog wel eens vergeten wordt is dat een bevestiging af kan breken. Zit die aan een touw, dan kan het een ‘rare en zeer harde zwieper’ maken. Dus het advies blijft: altijd iets over de lierkabel heen leggen, ongeacht of dat touw of staalkabel is.
Laatste info: DSM is bezig met het ontwikkelen van een nieuwe, milieuvriendelijke Dyneema vezel waarvoor geen olie als grondstof meer nodig is. Biobased Dyneema®-vezel levert exact dezelfde prestaties als conventionele Dyneema®. Het is 15 keer sterker dan staal bij hetzelfde gewicht, met een taaiheid tot 42,5 cN/dtex. Naast zijn buitengewone sterkte blinkt het biobased Dyneema® uit in snij- en slijtvastheid en heeft het een hoge bestendigheid tegen chemicaliën en UV. Biobased Dyneema® is verkrijgbaar in een breed scala aan titers (garendiktes), van 110 tot 2640 dtex, waardoor de vezel geschikt is voor toepassingen variërend van vislijnen tot zwaardere toepassingen zoals sleepkabels.
Info Recoveryshop. Open van maandag tot en met vrijdag van 10.00 tot 16.00 uur, maar let op i.v.m. Corona maatregelen informeer je het best vooraf. Elke laatste vrijdag van de maand is de Recoveryshop voor een lang weekend gesloten van vrijdag tot en met maandag. Tijdens openingstijden bereikbaar op: 0320-248445. Buiten deze uren zijn ze per mail bereikbaar. Meer info kun je ook vinden op: www.recoveryshop.nl Je kunt ook gewoon op hun advertentie klikken in deze rubriek; die brengt je rechtstreeks naar hun site.
